Áves Ártabras: Bases Participativas para a Definición dunha ZEPA no Golfo Ártabro

O Golfo Ártabro constitúe un espazo mariño conformado pola confluencia das rías de A Coruña, Ares, Betanzos e Ferrol, cunha extensión mariña de 155 km2 e 16 concellos litorais, cunha  poboación superior ao medio millón de habitantes. Neste espazo litoral e mariño desenvólvese unha importante actividade nos  ámbitos marítimo, náutico, industrial, pesqueiro e turístico. Así, neste territorio conflúen dous portos de interese xeral (A Coruña e Ferrol), dous macroportos exteriores industriais xeradores de tráficos industriais e petroleiros (Punta Langosteira-A Coruña e Prioriño-Ferrol), trece portos pesqueiros con dez confrarías de pescadores, catro portos deportivos e unha poboación que se duplica durante o verán atraída polo turismo. Ademáis, a zona marítima contigua ao Golfo Ártabro forma parte do Corredor Marítimo de Fisterra, atravesado anualmente por máis de 40.000 grandes embarcacións.

Toda esta actividade económica convive cunha enorme biodiversidade que aporta ao Golfo Ártabro unha elevada importancia na dimensión ambiental:

- Alberga o 10-15% da poboación reprodutora galega de corvo mariño cristado, especie incluida no Catálogo Galego de Especies Amenazadas  e  En Perigo a nivel estatal según criterios IUCN.
- Alberga unha colonia reprodutora de paíño europeo, especie incluida  no  Anexo I da Directiva Aves.
- Presenta concentracións estivais significativas de pardela balear, especie prioritaria e considerada a ave mariña máis ameazada de Europa.
- Sitúase no corredor migratorio cántabro-atlántico, atravesado nos pasos migratorios por máis dun millón de aves mariñas de diversas especies, moitas delas protexidas, ameazadas e incluidas na Directiva Aves.

Moitas das especies citadas son consideradas especies obxectivo para a declaración de IBAs (Important Bird Area). Non obstante, este espazo mariño non está dotado na actualidade de ningunha figura de protección. Se ben están incluidos en Natura 2000 os cantís ocupados por corvo mariño cristado, non o están así o resto de colonias de cría (paíño europeo) nin o tramo mariño ocupado por estas especies e outras como a prioritaria pardela balear.

Neste contexto, con este proxecto o CEIDA pretende avanzar na potencial protección deste espazo mariño a través dun proceso participativo xurdido dende o propio territorio, coa implicación de todos os axentes e sectores con intereses públicos ou privados.

• Identificación e diagnose das poboacións de aves mariñas do Golfo Ártabro, impactos e ameazas: co fin de identificar os potenciais valores ornitolóxicos do territorio, realizaránse as seguintes accións:
  • Recompilación da información científica existente ao respecto a través do Centro de Documentación Ambiental Domingo Quiroga do CEIDA.
  • Traballos de campo levados a cabo por biólogos especialistas, para o censo das poboacións reprodutoras, invernantes e migrantes de aves mariñas no Golfo Ártabro e o seu uso do espazo ao longo do ciclo anual, con especial atención ás especies obxectivo de conservación.
  • Análise dos potenciais impactos e ameazas existentes no territorio, a través de:
    • Seminario con expertos en distintas materias   (contaminación mariña, captura accidental, ecoloxía, uso público, etc) que incorporará unha actividade participativa aberta a toda a cidadanía.
    • Grupos de traballo sectoriais para coñecer a nivel de detalle a súa  visión sobre estas amenazas e impactos.
• Elaboración dun proceso participativo para a definición das bases para a creación dunha potencial ZEPA no Golfo Ártabro. As accións a desenvolver son: 
  • Obradoiros participativos sectoriais  (ONG, admon. e entidades locais e cidadás, admon. ambiental, admon. sector pesca, sector pesqueiro, pesca recreativa, organizacións académicas, sector turístico).
  • Proceso participativo online aberto a toda a cidadanía e a todo tipo de entidades.
  • Obradoiro participativo conxunto, con representación de todos os axentes e sectores co obxectivo de alcanzar unhas conclusións conxuntas.
• Elaboración do documento "Bases para a declaración dunha ZEPA no  Golfo Ártabro",  resultado dos traballos de inventariado e descrición científica das poboacións de aves mariñas, e do proceso participativo.
• Comunicación da campaña: redes sociais, páxina web, notas de prensa, programas de radio ou comunicacións a medios.

• O proxecto Aves Ártabras foi unha experiencia de abaixo cara arriba para a proposta de declaración dunha área mariña protexida xurdida do propio territorio.
• Identificouse a importancia do Golfo Ártabro como unha área clave para o corvo mariño cristado, con máis de 200 parellas reprodutoras, o que representa o 14% da poboación da subespecie aristotelis na Península Ibérica.
• A principal área de concentración de colonias de paíño europeo en Galicia tamén se localiza neste territorio, aínda que durante o proxecto detectouse un descenso significativo na poboación reprodutora da especie.
•  Ademais, as augas do Golfo albergan concentracións post-reprodutoras de máis do 1% da poboación mundial da pardela baleare, a ave mariña máis ameazada de Europa, e son empregadas durante o paso migratorio por importantes continxentes das poboacións europeas e globais de 10 especies de aves mariñas.
• Esta riqueza ornitolóxica convive cunha intensa actividade socioeconómica ligada ao medio costeiro e mariño, caracterizada no proxecto, pero non se detectaron interaccións nin impactos que teñan un impacto significativo nestas poboacións, o que explicaría a súa boa saúde e poñería de manifesto a sostibilidade e compatibilidade das actividades humanas no Golfo Ártabro coa conservación das aves mariñas.
• Durante o proceso participativo, participaron 116 persoas representando ata 30 entidades do tecido social e administrativo do golfo Ártabro, pertencentes aos sectores produtivo, turístico, deportivo / recreativo, social / ONG, académico e administrativo (local, rexional e estatal), alcanzando un alto grao de apoio ao proxecto.
• Grazas á colaboración co sector da pesca artesanal local, púidose determinar a compatibilidade da súa actividade coa conservación do corvo mariño cristado, concluíndo unha baixa incidencia de mortalidade nas artes de enmalle debido ás artes, técnicas e zonas de calado destas artes en relación coas áreas de alimentación da especie.
• Ademais, identificouse a aplicación de prácticas autorreguladas pola frota que implican unha maior sustentabilidade, un maior rendemento económico e unha menor mortalidade, que deben ser recoñecidas e servir para poñer en valor o sector artesanal deste territorio.
• Como resultado final do proxecto, proponse a delimitación dunha Zona de Especial Protección para as Aves mariñas do golfo Ártabro, tendo como taxóns clave os indicados anteriormente e incluíndo unha proposta de medidas básicas de xestión, fundamentalmente relacionadas co uso público, o tráfico marítimo e reducindo o risco de mortalidade nas artes de enmalle.